Na współczesnym rynku edukacyjnym i zawodowym coraz częściej spotykamy się z pytaniem o granicę między teorią a praktyką, między „wiem” a „potrafię”. Różnica ta stanowi fundament do zrozumienia szerszego pojęcia kompetencji oraz nowych sposobów ich dokumentowania, takich jak mikropoświadczenia.

Istota wiedzy - „wiem”

Wiedza stanowi teoretyczny fundament rozwoju i jest definiowana jako informacje, fakty i zasady zdobyte poprzez edukację, doświadczenie i obserwację. Wiedza ma przede wszystkim charakter poznawczy i obejmuje gromadzenie informacji oraz zrozumienie różnych pojęć i zjawisk, które stanowią podstawę dla podejmowania dalszych działań, choć same w sobie nie przekładają się bezpośrednio na praktykę.

Tradycyjny model edukacji w dużej mierze opiera się właśnie na przekazywaniu wiedzy. Studenci przez lata przyswajają opisy teorii naukowych, wzory matematyczne czy dane historyczne. Ten teoretyczny rodzaj edukacji, choć niezwykle istotny, stanowi jedynie pierwszy krok do opanowania większego zakresu wiedzy.

Wbrew pozorom wiedza nie jest statycznym zasobem. W rzeczywistości podlega ona ciągłemu porządkowaniu, hierarchizowaniu, selekcji i łączeniu nowych informacji z już posiadanymi. Jest to dynamiczny proces, który wymaga nieustannego aktualizowania i rozwijania, co szczególnie widoczne jest w naukach wymagających ciągłego kształcenia, takich jak informatyka, prawo czy finanse.

Natura umiejętności - „potrafię”

Umiejętności stanowią praktyczny wymiar zastosowania wiedzy i koncentrują się na praktycznych, technicznych lub specjalistycznych zdolnościach. To właśnie umiejętności pozwalają na efektywne wykorzystywanie zdobytej wiedzy w rzeczywistych sytuacjach. Jeśli wiedza odpowiada na pytanie „co”, to umiejętności odpowiadają na pytanie „jak”.

W przeciwieństwie do wiedzy, która ma charakter teoretyczny, umiejętności są praktyką, dającą namacalne efekty. Nabywanie umiejętności często wiąże się z aktywnym działaniem, eksperymentowaniem i zdobywaniem doświadczenia. Umiejętności nie można po prostu przeczytać czy wysłuchać – trzeba je wypracować poprzez praktykę.

Według raportu World Economic Forum The Future of Jobs 2025 współczesny rynek pracy kładzie coraz większy nacisk właśnie na umiejętności praktyczne. Pracodawcy poszukują osób, które nie tylko posiadają wiedzę teoretyczną, ale przede wszystkim potrafią ją zastosować w praktyce.

Warto jednak pamiętać, że rozwijanie umiejętności nie jest możliwe bez solidnego fundamentu wiedzy. Dopiero przekształcając suche dane w zrozumiałe koncepty, korzystamy z efek­tów wysiłku poznawczego innych ludzi i potrafimy je wykorzystać w praktyce.

Różnice między „wiem” a „potrafię”

Pojęcia „wiem” a „potrafię”, choć często omawiane łącznie, spełniają odmienne funkcje w procesie uczenia się i rozwoju osobistego. Mimo że oba te aspekty są kluczowe podczas nauki, każdy z nich na swój sposób kształtuje kompetencje i wpływa na sukcesy danej osoby.

Teoria vs. Praktyka

Wiedza jako „wiem” stanowi teoretyczne zrozumienie danego tematu, podczas gdy umiejętności odzwierciedlają jego praktyczne zastosowanie w działaniu, czyli „potrafię”.
Można to zobrazować przykładem: osoba może posiadać rozległą wiedzę na temat teorii zarządzania projektami (zna metodologie, narzędzia, techniki), ale dopiero jej praktyczna zdolność do zarządzania projektami i kierowania zespołem świadczy o jej umiejętnościach.

Pasywnie vs. Aktywnie

Wiedza ma charakter stosunkowo bierny – uczymy się idei, ale niekoniecznie je stosujemy. Umiejętności natomiast związane są z aktywnym działaniem – to zdolność do wykonania konkretnych zadań i realnego stosowania wiedzy.
Ta różnica widoczna jest w kontekście edukacyjnym: tradycyjne nauczanie często koncentruje się na przekazywaniu wiedzy teoretycznej, podczas gdy nowoczesne podejścia edukacyjne, takie jak kursy z mikropoświadczeniami, kładą nacisk na rozwój umiejętności praktycznych.

Ulotność vs. Biegłość

Wiedza, której nie wykorzystujemy regularnie, ma tendencję do zacierania się w naszej pamięci wraz z upływem czasu. Natomiast umiejętności, które zostały głęboko przyswojone poprzez praktykę, wykazują znacznie większą trwałość i odporność na zapomnienie.
Gdy opanujemy jakąś umiejętność do poziomu biegłości, staje się ona częścią naszego „proceduralnego banku pamięci” – nawet po długiej przerwie w jej stosowaniu. Doskonałym przykładem jest umiejętność jazdy na rowerze – osoba, która nauczyła się jeździć, zachowuje tę zdolność przez lata bez praktyki, ponieważ ciało „pamięta” wyuczone ruchy i koordynację.
W przeciwieństwie do wiedzy teoretycznej, która wymaga regularnego odświeżania, praktyczne umiejętności utrwalają się poprzez wielokrotne powtarzanie i fizyczne doświadczenie, co sprawia, że są znacznie bardziej odporne na upływ czasu.

Kompetencje jako synteza wiedzy, umiejętności i postaw

Kompetencje stanowią pojęcie nadrzędne, integrujące zarówno wiedzę, jak i umiejętności, uzupełnione o odpowiednie postawy. R.E. Boyatzis, uznawany za prekursora pojęcia kompetencji, definiuje ją w swojej publikacji „The Competent Manager: A Model for Effective Performance” jako zespół cech, na który składają się charakterystyczne dla danej osoby elementy, takie jak motywacja, cechy osobowości, umiejętności, samoocena związana z funkcjonowaniem w grupie oraz wiedza, którą ta osoba sobie przyswoiła i którą się posługuje. Ta definicja podkreśla kompleksowy charakter kompetencji, które wykraczają poza prostą sumę wiedzy i umiejętności.

Struktura kompetencji obejmuje zatem:

• Wiedzę - informacje i teoretyczne zrozumienie tematu
• Umiejętności - praktyczne wykorzystanie zdobytej wiedzy
• Postawy/Odpowiedzialność - nastawienie, wartości i gotowość do realnego wykorzystania wiedzy i umiejętności

Relacja między wiedzą, umiejętnościami a mikropoświadczeniami

Mikropoświadczenia mogą być narzędziem do precyzyjnego definiowania i dokumentowania zarówno wiedzy teoretycznej („wiem”), jak i umiejętności praktycznych („potrafię”). W przeciwieństwie do tradycyjnych dyplomów, które często nie różnicują tych dwóch aspektów, mikropoświadczenia pozwalają na dokładne określenie, czy dany efekt uczenia się dotyczy wiedzy teoretycznej, czy praktycznych umiejętności.

Aktywności edukacyjne prowadzące do uzyskania mikropoświadczeń są opracowywane tak, aby osoba ucząca się zdobyła konkretną wiedzę, umiejętności i kompetencje, które odpowiadają na potrzeby społeczne, osobiste i kulturowe lub na potrzeby rynku pracy. Dzięki temu mikropoświadczenia mogą być wydawane zarówno za opanowanie teorii, jak i za praktyczne zademonstrowanie konkretnej umiejętności.

Istotną zaletą mikropoświadczeń jest możliwość ich łączenia w pełne zestawy kompetencji. Pozwala to na stopniowe budowanie kompetencji poprzez zdobywanie poszczególnych elementów wiedzy i umiejętności, które razem tworzą pełny wymiar kompetencji.

Definiowanie kompetencji za pomocą mikropoświadczeń na uczelniach

Mikropoświadczenia stanowią innowacyjny sposób dokumentowania zdobytych kompetencji. Zgodnie z definicją przyjętą przez Radę Unii Europejskiej, mikropoświadczenia potwierdzają efekty uczenia się, które osoba ucząca się uzyskała przy niewielkim nakładzie pracy, na przykład w wyniku krótkiego kursu lub szkolenia. Efekty te zostały ocenione na podstawie przejrzystych i jasno określonych kryteriów.

Mikropoświadczenia stwarzają nowe możliwości w zakresie precyzyjnego definiowania i dokumentowania kompetencji zdobywanych przez studentów i inne osoby uczące się. Dzięki nim uczelnie mogą:

• Precyzyjnie definiować efekty uczenia się w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji społecznych
• Tworzyć elastyczne ścieżki rozwoju kompetencji poprzez łączenie różnych mikropoświadczeń
• Sprawnie odpowiadać na zmieniające się potrzeby rynku pracy poprzez tworzenie nowych szkoleń lub kursów z mikropoświadczeniami
• Dotrzeć do szerszego grona odbiorców, w tym do osób nieposiadających formalnego wykształcenia wyższego lub chcących zdobyć nowe kwalifikacje

Raport Ośrodka Przetwarzania Informacji podkreśla, że krótkie formy edukacyjne wpisują się w potrzeby uczących się i stanowią nowy kierunek rozwoju szkolnictwa wyższego w Polsce jako odpowiedź na potrzebę większej elastyczności w systemie edukacji wyższej.

Wiedza + umiejętności + mikropoświadczenia = sukces!

Zrozumienie różnicy między wiedzą („wiem”) a umiejętnościami („potrafię”) ma fundamentalne znaczenie dla właściwego definiowania kompetencji. Wiedza stanowi teoretyczny fundament, podczas gdy umiejętności dotyczą praktycznego zastosowania tej wiedzy. Kompetencje natomiast integrują zarówno wiedzę, jak i umiejętności, uzupełniając je o odpowiednie postawy i odpowiedzialność.

Mikropoświadczenia stanowią innowacyjne narzędzie, które może pomóc uczelniom w precyzyjnym definiowaniu i dokumentowaniu efektów uczenia się w kategoriach wiedzy, umiejętności i kompetencji. Dzięki swojej elastyczności i możliwości łączenia w większe kompetencje, mikropoświadczenia doskonale odpowiadają na współczesne wyzwania edukacyjne i zawodowe.
W obliczu szybko zmieniającego się świata i rynku pracy zdolność do precyzyjnego definiowania i poświadczania zarówno wiedzy, jak i umiejętności staje się kluczowa. Mikropoświadczenia, łącząc elastyczność z rygorem akademickim, stają się ważnym mostem między tradycyjną edukacją a dynamicznie zmieniającymi się potrzebami społecznymi i zawodowymi.

Inwestycja w mikropoświadczenia to inwestycja w przyszłość, która gwarantuje, że absolwenci będą wyposażeni w mierzalne kompetencje – niezależnie od zmieniających się warunków na globalnym rynku pracy. Dzięki takim innowacyjnym rozwiązaniom uczelnie mogą stać się liderami w kształtowaniu ścieżek edukacyjnych pod kompetencje przyszłości, które będą napędzać rozwój gospodarczy i społeczny na wiele lat.

Jako DoxyChain wdrażamy mikropoświadczenia na największych polskich uczelniach, umożliwiając tym samym tworzenie innowacyjnych ścieżek rozwoju kompetencji, które odpowiadają na zmieniające się potrzeby rynku pracy. Nasze rozwiązania przyczyniają się do realnej transformacji edukacji, budując trwałe fundamenty dla absolwentów gotowych stawić czoła przyszłym wyzwaniom zawodowym.